OPINIE - Geef de kiezer meer greep op de verkiezingen

7 juli 2010 - Verkiezingen zorgen altijd voor heel wat commotie. Onder andere over het zogenaamde “kiezersbedrog”: de aanwezigheid van schijnkandidaten op verkiezingslijsten. Een organisatie als De Wakkere Burger vzw die een breed publiek wil motiveren voor een bewust en actief democratisch burgerschap, ervaart regelmatig hoe negatief deze praktijken bij de bevolking overkomen.

"Na de federale verkiezingen van juni 2010

verzaakten 11 kandidaten onmiddellijk aan hun nieuwe mandaat.

Samen goed voor meer dan 1.600.000 voorkeursstemmen."

De verkiezing van onze volksvertegenwoordigers vormt het belangrijkste politieke participatiemoment voor de bevolking. Om de stem van de kiezer ten volle te respecteren, pleit De Wakkere Burger voor een transparant en eenvoudig kiessysteem. Een systeem waarbij het voor iedere kiezer onmiddellijk duidelijk is wat de invloed van zijn stem is op de zetelverdeling en -toewijzing in het verkozen parlement. Een dergelijke burgergerichte verbetering vereist dringend politieke initiatieven.

De kiezer kan immers onmogelijk aanvaarden dat de invloed van zijn stem op de samenstelling van de vertegenwoordigende organen (de parlementen) wordt uitgehold.

Schone schijn

De kandidaatstelling voor een parlement zonder de intentie om dit (nieuwe) verkozen mandaat op te nemen moet onmogelijk worden gemaakt. Dit valt wat ons betreft onder de noemer “schijnkandidaten”: meestrijden als stemmenmagneet, zonder enige ambitie voor dat nieuwe mandaat.

Na de federale verkiezingen van juni 2010 verzaakten 11 kandidaten en 2 opvolgers onmiddellijk aan hun nieuwe mandaat. De 11 kandidaat-parlementsleden waren samen goed voor meer dan 1.600.000 voorkeurstemmen !!

Democratisch draagvlak uitgehold

Opvallend daarbij is het grote verschil in stemmen van deze schijnkandidaten en hun opvolgers. De opvolgers voor de Kamer haalden amper een derde van de stemmen van de oorspronkelijk verkozenen. In de Senaat was dat verschil nog groter - weliswaar door het meetellen van stemmenkanon Bart De Wever (N-VA) als schijnkandidaat. De opvolgers die uiteindelijk zullen zetelen in de Senaat, haalden amper een tiende van het aantal voorkeurstemmen van de schijnkandidaten.  Toch ook een democratisch deficit, zouden kritische geesten denken.

Een regeling die alle verkiezingskandidaten dwingt om hun laatste verkozen mandaat op te nemen, lijkt een wenselijk en dringende oplossing.

Voor alle duidelijkheid: Het gaat hier niet om parlementsleden die vervangen worden wanneer ze een ministerfunctie opnemen. Voor het vermijden van een dubbelmandaat minister-parlementslid valt vanuit een democratisch perspectief wel iets te zeggen. Anders zou de minister in feite zichzelf controleren. Al kan de vraag worden gesteld of de opvolger van de minister wel zo een kritische houding kan aannemen. Indien de minister zou aftreden, moet die opvolger immers zijn zitje opnieuw afstaan aan de ex-minister.

Job-hopping

Ook het voortdurend heen-en-weer springen tussen verschillende politieke niveau's is niet wenselijk. Denken we maar aan de gecontesteerde "hink-stap-en-weer-terug-sprong" van de Vlaamse ministers Muyters en Bourgeois rond de eedaflegging in het federaal parlement (lees meer). Verkiezingen lijken te verworden tot een individuele populariteitstest: X-factor voor politici. Sterke stemmentrekkers doen dus mee aan alle opeenvolgende verkiezingen: federaal, regionaal, federaal,...  Het mandaat dat de kiezer één of twee jaar voordien gaf, doen ze dan ook niet uit.

Wel twee bedenkingen. Quasi alle partijen gaan mee in deze praktijk. Niemand wil zijn electorale concurrentiepositie "spontaan" verzwakken. En, twee, het blijft wel de vraag of het haalbaar is om dat op een elegante manier te voorkomen.

Ter info: Een waterdichte wettelijke regeling van al deze kwesties is zeker niet onmogelijk, gelet op een uitspraak die het Arbitragehof (nu: Grondwettelijk Hof) enkele jaren geleden deed. Een Waals decreet verplichtte parlementsleden om ontslag te nemen in hun parlement vóór ze kandidaat mochten zijn bij de provincieraadsverkiezingen. Een wel erg strenge maatregel, vonden enkele Waalse parlementairen. Die dienden daarom een klacht in wegens een schending van hun grondwettelijke politieke rechten. Maar het Arbitragehof veegde hun argumenten van tafel. Volgens het Hof primeert het recht van de kiezer op duidelijkheid boven partijstrategieën of carrièreplannen van politici. De kiezer moet  kunnen uitgaan van het principe dat de kandidaten op de kieslijsten (indien verkozen) dat mandaat ook echt zullen opnemen, stelde het Hof toen.

 

Ter info: Het laten samenvallen van alle verkiezingen (federaal en regionaal) wordt hier en daar naar voren geschoven als oplossing voor het parlement-hoppen. Samenvallende verkiezingen vormen een debat op zich, waarbij ook een aantal communautaire strategieën meespelen.

Argumenten pro en contra samenvallende verkiezingen vind je op deze webpagina van De Wakkere Burger.

Opvolgers

Ook het systeem van de aparte lijsten voor opvolgers zorgt voor onduidelijkheid bij kiezers. Ook dat zouden we beter afschaffen. De “beste verliezers” op de lijst van de effectieven aanduiden als eerste opvolgers is voor de gemiddelde kiezer waarschijnlijker veel duidelijker. Dat systeem wordt trouwens nu al toegepast bij de gemeenteraadsraadsverkiezingen. Dat systeem heeft trouwens nog een ander democratisch voordeel, het geeft de kiezer meer greep op de samenstelling van de volksvertegenwoordiging – toch het hoofddoel van verkiezingen in een democratie.

Ter info: Het systeem van opvolgers wordt vaak verdedigd door politieke partijen om hardwerkende, maar minder populaire personen het parlement binnen te loodsen. Of om jonge, getalenteerde, maar nog onbekende politici te lanceren. Geen probleem, geef ze een plaats hoog op de lijst en reken op de lijststem. Vooral de combinatie van de lijststem en het opvolgersysteem geeft de partijbesturen een wel erg grote invloed op de samenstelling van een parlement. Een invloed die, zoals we eerder benadrukten, vooral aan de kiezer moet toekomen.

Wie beseft er trouwens dat een stem voor een opvolger alleen, ook winst betekent voor de lijsttrekker van die partij. Want wie alleen bolletjes kleurt voor opvolgers, geeft automatisch ook een lijststem voor de effectieve kandidaten van die lijst. Het is misschien een detail waar weinigen van wakker liggen, maar je moet het maar weten. Dan kiezen wij liever voor eenvoudige en transparante kiesregels.

Een signaal van de kiezer

Misschien moet de kiezer in de toekomst zelf het signaal blijven geven dat deze “truukjes” onaanvaardbaar zijn. Hij of zij kan bijvoorbeeld bewust geen voorkeurstem uitbrengen voor “kandidaat”-parlementsleden, die al duidelijk lieten weten dat ze het mandaat toch niet zullen opnemen en dus louter als gratuite stemmentrekkers op de kieslijst staan.

De Wakkere Burger wil het huidige "momentum" alvast gebruiken om een goede wettelijke regeling tegen schijn- en dubbelkandidaten op de politieke agenda te houden. 

Ter info: Heel wat politici staan niet afkerig tegenover zo'n verbod. Uit een bevraging van Transparency International van ruim 500 kandidaten bij de recente federale verkiezingen bleek dat vrijwel alle kandidaten (99%) vinden dat de huidige situatie zonder regelgeving, moet veranderen. De meeste bevraagde kandidaten (38%) kiezen voor het laten samenvallen van de regionale en federale verkiezingen, met een verbod op dubbelkandidaturen. Net iets minder  bevraagden (34%) kiezen voor een verplichting om te zetelen waar men het meest recent verkozen is .

*-*-*-*-*

[NAAR BOVEN]

(c) 2010 De Wakkere Burger vzw